هبوط آدم (قرآن)در این مقاله آیات قرآن مرتبط با هبوط آدم علیه‌السلام معرفی می‌شوند. ۱ - فرمان به هبوط حضرت آدمفرمان خدا به هبوط آدم علیه‌السلام از بهشت: ۱. «فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ وَقُلْنَا اهْبِطُواْ ...؛پس شيطان موجب لغزش آنها شد، و آنانرا از آنچه در آن بودند (بهشت) خارج ساخت، و (در اين هنگام) به آنها گفتيم همگي (به زمين) فرود آئيد ....» ۲. «قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنْهَا جَمِيعًا ...؛گفتيم همگي از آن (به زمين) فرود آئيد....» ۳. «قَالَ اهْبِطُواْ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ...؛فرمود: (از مقام خويش) فرود آئيد در حالي كه بعضي نسبت به بعض ديگر دشمن خواهيد بود ....» ۴. «قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِيعًا ...؛...(خداوند) فرمود: هر دو (همچنين شيطان) از آن (بهشت) فرود آئيد....» ۲ - هبوط همراه با عداوتهبوط آدم علیه‌السلام همراه با دشمنى ابلیس و عداوت بين نسل او: ۱. «فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ وَقُلْنَا اهْبِطُواْ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ...؛پس شيطان موجب لغزش آنها شد، و آنانرا از آنچه در آن بودند (بهشت) خارج ساخت، و (در اين هنگام) به آنها گفتيم همگي (به زمين) فرود آئيد در حالي كه بعضي دشمن ديگري خواهيد بود....» ۲. «قَالَ اهْبِطُواْ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ...؛فرمود: (از مقام خويش) فرود آئيد در حالي كه بعضي نسبت به بعض ديگر دشمن خواهيد بود....» ۳. «فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَّكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى؛گفتيم: اي آدم اين دشمن تو و همسر تو است، مبادا شما را از بهشت بيرون كند كه به زحمت و رنج خواهي افتاد.» ۴. «قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا جَمِيعًا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ...؛(خداوند) فرمود: هر دو (همچنين شيطان) از آن (بهشت) فرود آئيد، در حالي كه دشمن يكديگر خواهيد بود....» ۳ - عامل هبوط حضرت آدمفریب خوردن آدم علیه‌السلام از شیطان در تناول از درخت ممنوع باعث هبوط وى: ۱.«وَقُلْنَا يَا آدَمُ ... وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ ... • فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ وَقُلْنَا اهْبِطُواْ ...؛و گفتيم اي آدم ... (اما) نزديك اين درخت نشويد ... پس شيطان موجب لغزش آنها شد، و آنانرا از آنچه در آن بودند (بهشت) خارج ساخت، و (در اين هنگام) به آنها گفتيم همگي (به زمين) فرود آئيد ....» ۲. «... وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ • وَقَاسَمَهُمَا إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِينَ • فَدَلاَّهُمَا بِغُرُورٍ ... • قَالَ اهْبِطُواْ ...؛... امّا به اين درخت نزديك نشويد، كه از ستمكاران خواهيد بود. وبراى آنها سوگند ياد كرد كه من براى شما از خيرخواهانم. و به اين ترتيب، آنها را با فريب از مقامشان فرود آورد. ... فرمود: (از مقام خويش،) فرود آييد....» ۳. «فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطَانُ قَالَ يَا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْكٍ لَّا يَبْلَى • فَأَكَلَا مِنْهَا ... • قَالَ اهْبِطَا مِنْهَا ...؛ولي شيطان او را وسوسه كرد و گفت اي آدم! آيا مي‌خواهي تو را به درخت عمر جاويدان و ملك فناناپذير راهنمائي كنم؟! سرانجام هر دو از آن خوردند ... (خداوند) فرمود: هر دو (همچنين شيطان) از آن (بهشت) فرود آئيد....» ۴ - مكان هبوط حضرت آدمزمین، محلّ هبوط آدم علیه‌السلام پس از اخراج از بهشت: ۱. «فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ وَقُلْنَا اهْبِطُواْ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَكُمْ فِي الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ ...؛پس شيطان موجب لغزش آنها شد، و آنانرا از آنچه در آن بودند (بهشت) خارج ساخت، و (در اين هنگام) به آنها گفتيم همگي (به زمين) فرود آئيد در حالي كه بعضي دشمن ديگري خواهيد بود، و براي شما تا مدت معيني در زمين قرارگاه است....» ۲. «قَالَ اهْبِطُواْ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَكُمْ فِي الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ ...؛فرمود: (از مقام خويش فرود آئيد در حالي كه بعضي نسبت به بعض ديگر دشمن خواهيد بود (شيطان دشمن شماست و شما دشمن او) و براي شما در زمين قرارگاه خواهد بود....» متعلَّق «إهبطوا» طبق روايت، اماكنى مثل صفا و مروه است. امام خمینی در بیان هبوط آدم و معنای صحیح تنزل از احسن تقویم تا اسفل سافلین معتقد است، نمی‌شود انسان از کمال به نقص بیاید؛ بلکه همیشه از نقص به بالا و کمال، حرکت جوهری دارد، منتها به هر حدی از حدود کمالی که رسید ممکن است از آن بگذرد و به انسان کامل برسد؛ ولی یقیناً معنای آیه (لَقَدْ خَلَقْنَا الْاِنسَانَ فِی اَحْسَنِ تَقْوِیمٍ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ اَسْفَلَ سَافِلِینَ) معنایش این نیست که آدم را از مرتبه تجرد انسانی به مرتبه ادنی و اسفل برگردانند؛ بلکه معنایش این است که درحالی‌که قابلیت در احسن تقویم انسانی دارد؛ ولی به آن نمی‌رسد؛ بلکه اضل از حیوان هم می‌شود؛ چون قابلیت تجرد یا مادی بودن را دارد. [۲۲]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۱۸۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
به اعتقاد امام خمینی حضرت آدم درحال جذبه در بهشت لقاء بود و توجه به شجره طبیعت نداشت و اگر به آن جذبه باقی می‌ماند، از آدمیت ساقط می‌شد و به سیر کمالی که باید در قوس صعودی نایل شود، نمی‌رسید. لذا اراده ازلی حق اقتضا کرد که بسط رحمت و نعمت را در این نشئه مادی بسط دهد و فتح ابواب خیرات و برکات نماید و این سنت حاصل نمی‌شود مگر به توجه آدم به طبیعت و خروج از محو به صحو و خارج‌شدن از بهشت لقاء و ورود به حجب ظلمانی است تا وارد حجاب نشود و آن را خرق نکند نمی‌تواند به کمال برسد. ازاین‌رو تا ردّ به اسفل سافلین، که آخرین حجب ظلمانیه است، از جامعیت این اعجوبه الهی است و لازمه تعلیم اسما و صفات در حضرت علمیه است.به اعتقاد ایشان انسان در قوس نزول با گذر از منازل میانی از عالم مشیت نزول کرده به عالم عقل، سپس عالم مثال و از آن به عالم طبیعت تا عالم هیولی و اسفل سافلین سپس انسان کامل پله‌پله مراتب کمال را از عالم هیولی که مقبض کمال است تا مقام بالای انسانی یعنی مقام او ادنی طی می‌کند. ۵ - عناوین مرتبطاخراج آدم از بهشت (قرآن). ۶ - پانویس۷ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱، ص۱۸۱، برگرفته از مقاله «هبوط آدم علیه‌السلام». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |